Bir Sürgün (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
” …Osmanlı bankasının bu hüviyeti meşkuk, gözü pek yağmacılar tröstünü en geniş mikyasta finanse ettiğini ya bir yerde okumuş ya birinden işitmiştim. Gene bu bankadır ki, ara sıra Sultanın hazinesi sıkışınca ona birkaç milyon bahşiş verir. (Bittabi, hatır ve hayale sığmaz ağır şartlar ve faizler mukabilinde). Öyle ki, bunlar birike birike devletin yarı varidatını yutmakla ancak kapanabilir. Osmanlı devletinin birçok vergi ve resimleri bu yüzden doğrudan doğruya yabancı alacaklıların cebine gider. Hem de ne kanaldan bilir misiniz? ‘Düyunu umumiye idaresi’ denilen ve tam manasiyle bir maliye nezaretinin evsaf ve şeraitini haiz olan; yani vergi biçen, vergi toplayan bir enternasyonal müessese kanalıyla…”
Bu sözleri söyleyen kısa boylu, sıska adamın son derece donuk ve şahsiyetsiz bir sesi vardı. Gözlerinin ve teninin rengi de sesi gibi donuktu. Konuşması her türlü heyecan ve ihtirastan ariydi.
“…Şimdiye kadar, kendi keyfimden, kendi fantazilerimden, kendi zevk ve heveslerimden başka neye tabi oldum? Buraya kaçışımın sebebi nedir? Sanki, İzmirde beni tazyik mi ediyorlardı? Bütün manasiyle bir sürgün şartları içinde mi yaşıyordum? Haydi canım! Hep laf! Paris’i görmek hevesi; gezmek, eğlenmek arzusu; birtakım maceralara atılmak iştiyakları… Buna da, bir fikri cila vermeğe çalışıyorum. Fakat, işte, tutmuyor. Bu kadar ıstırap, sıkıntı hangi maksat, hangi yüksek emel yoluna? Hiç! Pariste yaşamak ve orada bir Fransız kızına tutulmak için… ve bu yüzden bir aile batıyor. Bir hanüman sönüyor!”
Bende ki kitap 1983 baskısı orijinal tüm Türkçeleştirilmemiş ama Türkçe anlamlar dipnotta verilmiş. Yeni baskıları piyasada bulunuyor. (Örneğin: hanüman “Ocak”)